نکته : در دوران هخامنشي و پس از آن  ساساني ، برج ها و ديده بان هاي متعدد، در همه كوه ها وجود داشت كه از آن براي ديده باني و خبررساني استفاده مي شد. وجود اين برج ها در بالاي كوه ها اين امكان را فراهم مي ساخت كه با دادن علايمي به كمك آينه يا با برافروختن آتش در شب و روش هاي ديگر، اطلاعات از برجي به برج ديگر منتقل شود.

و اما ادامه مطلب معرفی آثار دوران هخامنشی تا صفوی :

۱- برج گنبد سرخ ، مراغه :

اين برج در جنوب غربي مراغه واقع شده است . به استناد كتيبه هايي كه بر سر در بناي گنبد سرخ نصب شده است ، برج در سال 542 ه . ق به دستور " عبدالعزيز بنمحمود بن سعد يديم " و  توسط "بني بكر محمد بن بندان بن المحسن " معمار ساخته شده است .

اين برج به شكل مربع و شامل سردابه و يك اتاق اصلي است. اين اتاق كه بر روي يك سكوي سنگي قرار دارد ، داراي 7 رديف پله است كه پله ششم و هفتم جزء آستانهيدرگاه محسوب مي شوند . سردابه نيز در ميان سكو واقع شده و از جبهه شرقي مي توان به آن راه يافت . ورودي گنبد سرخ كه به طرف شمال باز مي شود درگاه بلندي دارد كه با آجركاري پرنقش و كاشي هاي فيروزه اي دوره سلجوقي زينت يافته است.

 

۲- قلعه جلالي و حصار سلجوقي

در انتهاي خيابان علوي کاشان و در نزديكي هاي آثار ديگري همچون خانه هاي بروجردي و طباطبائي و بقعه سلطان امير احمد (ع)، در طرفين خيابان، دو ديوار بلند كاهگلي به چشم مي خورد كه از بقاياي حصار معروف عهد سلجوقي است. اين دژ تسخير ناپذير آن دوران در اواسط قرن پنجم هجري به همت يكي ازرجال نامدار و سخاوتمند در دولت سلجوقيان به نام خواجه مجدالدين ابوالقاسم كاشاني ساخته شده است و اسناد معتبر تاريخي نشان مي دهد كه اين دژ بلند، مستحكم و حصين چند بار اهالي كاشان را از دست حملات سخت لشگريان مهاجم و از قتل عام هاي وحشيانه و غارت عمومي نجات داده است.

در كنار اين دژ، قلعه اي عظيم خود نمائي مي كند كه به دستور سلطان جلال الدين ملك شاه سلجوقي (جلوس 465 ق) ساخته شده است. اين بناي عظيم خشت و گلي مدتها از اهالي كاشان حراست مي نموده است و مدتي هم ارگ و مركز حكومتي كاشان بوده است.

در داخل و خارج قلعه دو بناي گنبدي شكل وجود دارد كه موسوم است به «يخچال»، بدين صورت كه با نگهداري يخهاي زمستاني در اين يخچالها، جوابگوي نياز اهالي در تابستان گرم كوير بوده است.

 

 

۳- قلعه رودخان ( بزرگترین دژ آجری ایران ) :

در فاصله 20 کیلومتری جنوب غربی فومن در قسمتی از ارتفاعات پوشیده از درخت های سرسبز قلعه رودخان بزرگ ترین دژ آجری کشور قرار دارد، مدت‌ها مرکز فرمانروایان گیلان بوده است. مساحت قلعه در حدود 50 هزار متر مربع و در ارتفاع 600 متری در بلندترین نقطه کوه واقع شده است.  65 برج و بارو و ديواري به طول 1500 متر دارد. رطوبت بيش از حد هوا باعث رويش گياه در لابه‌لاي ديوارهاي قلعه و پوسيدگي آنها شده، اما با اين حال در مقايسه با قلعه‌هاي ديگر، رودخان سالم مانده است.

بنیاد قلعه به دوره ساسانیان یعنی قبل از اسلام  می رسد. این قلعه در زمان حکومت سلجوقیان تجدید بنا شده است و از پایگاه‌های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است. برای رسیدن به این قلعه بعد از عبور از شهر فومن و گذشتن از روستاهای گشت، کردمحله، سیاه کش، شمس تالان، گوراب پس، هولس کام، سیدآباد و قلعه رودخان به روستای حیدرآلات می‌رسیم که از این روستا تا خود قلعه حدود 5 کیلومتر فاصله است که شامل مسیری زیبا همراه با رودخانه‌ای کوچک می‌باشد.

                        

 

                         

 ۴- زندان هارون :

در سمت جنوب شرقي تهران در فاصله 12 کيلومتري جاده تهران – خراسان ( سه راه سيمان) قريب سه کيلومتر در سمت چپ در دامنه کوه هاي مسگرآباد واقع شده است.

بناي زندان به شکل مکعب مستطيل به ارتفاع 9 متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهناي يکساني برابر با 30/16 متر برخوردار است. زندان هارون داراي ساختاري متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بويه حدود 1100 سال قبل است.

۵- آتشكده جره :

چهار طاقيِ بزرگِ "گره" يا "جره" در بيرون روستاي بالا ده  شهرستان كازرون واقع است. اين بنا از سنگ و ملات گچ ساخته شده و ارتفاع آن 14 متر است. اين آتشكده يكي از پنج آتشكده اي است كه مهر نرسي وزير بهرام پنجم در بين كازرون تا فراشبند بنا نمود. به نظرمي رسد كه در قديم اطراف اين چهار طاقي شهري وجود داشت.

 

۶- قمپ آتشكده :

قمپ آتشكده در 20 كيلومتري شمال فسا ، ازدوران ساساني به جاي مانده است. طبق نظريه مورخان بناي آن به پارس پسر تهمورث مي رسد. احتمالاً آتشكده و بناهايي در اين مكان وجود داشته كه اكنون تنها بقاياي آنها در كنار آبگيري به جاي مانده است.

 
 
 ۷- برج نور آباد :
 
اثر بازمانده ای است از دوره اشكانيان در فارس، این برج در هفت كيلومتري نورآباد در دره اي فاقد آبادي در كنار كوه تنگ كله واقع است و به نام هايديمه ميل، ميل اژدها، ميل آزاد ناميده مي شود.

برج نور آباد از لحاظ شكل و ظاهر مانند كعبه زردشت و برج زندان شهر پاسارگاد، چهارگوش است. بلنداي برج بيش از هفت متر و پهناي هر ضلع آن در پايين چهار متر و در بالا 40/3 متر است و از سنگ رگه سفيد به طول هاي مختلف ( برخي 44 و برخي 19 سانت) بسيار دقيق، منظم و با مهارت ساخته شده است.

 

 

۸-  ميمون قلعه :

اين قلعه ي مربع شكل در شهرستان قزوين قرار دارد و با ابعاد تقريبي حدود هفتاد متر ، از خشت هاي سي سانتي متري ساخته شده است . اين بنا دو طبقه دارد . طبقه ي فوقاني آن از يك تالار چليپايي و اتاق هايي در اطراف تشكيل شده و طبقه زيرين آن شامل يك شبكه راه هاي ارتباطي است . طبقات توسط پلكاني مارپيچ به هم مرتبط مي شوند. نماي اين قلعه هشت برجي ، آجري است . از شكل و وضعيت بنا چنين استبناط مي شود كه اين قلعه ، بنايي نظامي و يا مقر فرماندهي بوده است .

برخي ، اين قلعه را از بقاياي " مدينه موسي " كه به امر " موسي الهادي " خليفه عباسي در سال 168 هـ . ق بنا شد و برخي ديگر آن را منسوب به " ميمون بن عون كاتب " مي دانند. سفالينه هاي به دست آمده ، قدمت بنا را تنها تا دوره " آل بويه " به عقب مي برد.

 

 

۹- قلعه چال ( اندج) :

قلعه چال در جنوب شرقي روستاي " اندج " قزوین ، بر روي يك كوه منفرد ، قرار دارد. سمت جنوب و غرب اين قلعه را دره هاي عميق احاطه كرده و تنها راه دسترسي به آن از طرف شرق است . در كف دره شرقي آن ، بين اين كوه و چند كوه ديگر ، محوطه وسيعي وجود دارد كه پوشيده از قبر است . در اين محوطه ، سفالينه هاي لعاب دار مربوط به قرن هاي پنجم تا هفتم هـ . ق كشف شده است . در اين قلعه ، آثار اندكي از يك برج نگهباني با سنگ هاي لاشه و ملاط ساروج ، ديده مي شود . سطح قلعه به صورت شيب دار از شمال به جنوب كشيده شده و در جنوب آن يك آب انبار به صورت شرقي - غربي در دل سنگ ايجاد شده است . وسعت قلعه در حدود 70×50 متر است . به نظر مي رسد اين قلعه به عنوان محل نگهباني مورد استفاده بوده و قبور موجود در دره هاي شرقي و شمال شرقي آن ، مربوط به همان افرادي است كه آثارشان را مي توان در سطح قلعه ديد .